Eksploratorzy

Synagoga w Bielsku (obecnie Bielsku-Białej, woj. śląskie) została wybudowana w latach 1879-1881 prawdopodobnie według wspólnego projektu Ludwika Schöne oraz bielskiego architekta Karola Korna, którzy w fazie projektowania dokonali wielu zapożyczeń i połączyli w nową całość wzory stworzone przez innego architekta - Ludwiga Förstera, twórcę synagog w Wiedniu i Budapeszcie (stanowiących tym samym pierwowzory synagogi w Bielsku).



Bielska synagoga znajdowała się pomiędzy dzisiejszymi ulicami 3-Maja a Mickiewicza. Ponieważ fasada zachodnia z głównym wejściem znajdowała się przy wąskiej ulicy Mickiewicza, a fasada wschodnia przy głównej arterii miasta (obecnie 3-go Maja) - obie stały się równorzędnymi fasadami - co było rzeczą raczej niespotykaną w budownictwie tego typu.

Po obu stronach głównego wejścia usytuowane zostały dwie charakterystyczne wieże (symbolizujące dawne kolumny Boas i Jachin ze świątyni Salomona) widoczne już z daleka. Nad wejściem znajdowało się rozetowe okno z dwunastoramienną, zdwojoną gwiazdą Dawidową (symbol dwunastu szczepów izraelskich) a u szczytu tablice praw Mojżeszowych.

Fasada zachodnia synagogi w Bielsku


Fasada wschodnia z drugim wejściem


I jeszcze jeden widok


Podczas II wojny światowej, a dokładniej 13 września 1939 roku, synagoga została zniszczona - zachowały się jedynie fundamenty i część piwniczna budynku. W latach 60-tych XX wieku zbudowano w tym miejscu Galerię Bielską BWA.
W 1991 roku w ścianę BWA została wmurowana tablica pamiątkowa:





Jako ciekawostkę dodam, iż bielska synagoga do złudzenia przypominała istniejącą do dzisiaj synagogę w Szombathely (Węgry), wybudowaną w latach 1880-1881, a zaprojektowaną przez... Ludwika Schöne:



I współczesne zdjęcie synagogi w Szombathely

Druga prawie identyczna synagoga została wybudowana kilkanaście lat później (w latach 1895-1899) w Mysłowicach - zaprojektował ją Ignatz Grünfeld urodzony w pobliskich Żorach:

_________________
MM

Jeszcze dwa inne ujęcia synagogi

_________________
Rybniccy Żydzi
Szuflada Małgosi

Od poniedziałku 31.08.2009 na ścianie bielskiego BWA wiszą dwa wielkoformatowe wydruki archiwalnych zdjęć dawnej synagogi w Bielsku - jeden przedstawia widok synagogi z początku XX, a drugi widok po zniszczeniach z września 1939 roku. Mają przypominać, że kilkadziesiąt lat temu w tym miejscu stała świątynia, upamiętniając jednocześnie 70-tą rocznicę jej zniszczenia.





Organizatorami przedsięwzięcia są Galeria Bielska BWA, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej oraz historyk Jacek Proszyk.

_________________
MM

Pocztówka z początku XX wieku (źródło allegro)

_________________
— Patrz, Kościuszko, na nas z nieba! —
raz Polak skandował
i popatrzył nań Kościuszko,
i się zwymiotował.
K.I.Gałczyński

Ta pocztówka z bielską synagogą już ma cenę 200 Euro (na jednym z serwisów aukcyjnych)

_________________
Rybniccy Żydzi
Szuflada Małgosi

Nie dziwię się, to bardzo rzadko spotykane ujęcie

_________________
MM

Jeszcze parę słów na temat wnętrza tej synagogi.
Było trójnawowe, przykryte kasetonowym stropem. Nawy tworzyły dwa rzędy składające się z czterech żeliwnych (!) ozdobnych kolumn. Na poziomie piętra, nad bocznymi nawami, znajdowała się empora dla kobiet, a od wschodu chór muzyczny z organami. Na poziomie parteru, we wschodniej części, znajdował się Aron ha-kodesz, mający formę tempietta (czyli małej kaplicy zbudowanej na planie koła - tak mówi definicja, chociaż poniższa rekonstrukcja rzutu poziomego synagogi pokazuje coś innego) wspartego na czterech półkolumnach, zwieńczonego półkopułą o ciemnobłękitnej czaszy i złoconych żebrach...

I wyglądało to tak (rekonstrukcja rzutu poziomego wykonana przez Janusza Kaweckiego):



Objaśnienia:
1 - przedsionek wschodni
2 - klatki schodowe na chór muzyczny
3 - stalle duchownych
4 - Aron ha-kodesz
5 - pastoforia (w kościołach wczesnochrześcijańskich dwa małe pomieszczenia w prezbiterium przylegające symetrycznie do boków apsydy; przeznaczone na przygotowanie naczyń i szat liturgicznych, później na przechowywanie przedmiotów liturgicznych )
6 - stalle rabinackie
7 - pulpit modlitewny
8 - ławy kolatorskie
9 - ławy gminne mężczyzn
10 - narteks (czyli kryty przedsionek przed wejściem do nawy)
11 - klatki schodowe na galerię kobiet i do wież
12 - łącznik z domem ludowym im. Chaima N. Bialika


Źródło: "Architektura i urbanistyka Bielska-Białej do 1939 roku" Ewa Chojecka

_________________
MM

Opis był, pora na pocztówkę przedstawiającą wnętrze synagogi:


Źródło: http://www.jacekproszyk.blog.bielsko.pl

_________________
MM